Μία ναυτική τραγωδία από τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο που συντάραξε την Χιώτικη κοινωνία

Η φωτό είναι από  Photo courtesy of Library of Contemporary
History, Stuttgart

Του Κυριάκου Τσιπούρα
Για την  «Ημέρα μνήμης απολεσθέντων ναυτικών κατά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο» που τιμάται στην Χίο στις αρχές Σεπτεμβρίου.

Στις αρχές της άνοιξης του 1940 η συνοικία του Αγίου Μάρκου στο Βροντάδο  θα κλονιστεί από την είδηση της βύθισης ενός εμπορικού πλοίου και την απώλεια ολοκλήρου του πληρώματος, ένα γεγονός που σημάδεψε την τοπική κοινωνία, έφερε την θλίψη και την απόγνωση στις ναυτικές οικογένειες, ενώ με τρανταχτό τρόπο προμήνυε τις τεράστιες θυσίες που θα πρόσφερε το εμπορικό ναυτικό στο πόλεμο και το βαθύ σκοτάδι και πόνο που θα έφερνε στους Έλληνες η μετέπειτα στρατιωτική κατοχή από τις δυνάμεις του Άξονα. 
Μόνο ενενήντα δευτερόλεπτα χρειάστηκαν για να κοπεί στα δύο το φορτηγό πλοίο
΄Π. Μαργαρώνης΄ και να πάρει στην αγκαλιά του ο Ατλαντικός ωκεανός 30 ναυτικούς μεταξύ αυτών δύο αλλοδαπούς ένα Τσεχοσλοβάκο και ένα Γιουγκοσλάβο. Σύμφωνα με την αναφορά του κυβερνήτη του γερμανικού υποβρυχίου U-28 (Günter Kuhnke) {1} στις 9 Μαρτίου 1940 και ώρα 23.17 επιτέθηκε, προφανώς χωρίς προειδοποίηση αφού η Ελλάς ήταν ακόμη ουδέτερη χώρα, με μία τορπίλη στην πρύμνη ενός φωτισμένου φορτηγού προς τα δυτικά χωρίς σημαία περίπου 70 μίλια νοτιοδυτικά των νησιών Scilly και παρατήρησε ότι το πλοίο βυθίστηκε από την πρύμνη μέσα σε 90 δευτερόλεπτα αφού κόπηκε στα δύο. 
Το ατμόπλοιο ¨Π. Μαργαρώνης¨ του εφοπλιστή Δημήτριος Π. Μαργαρώνης από τον Βροντάδο περιλαμβάνεται στην λίστα των 56 ελληνικών πλοίων που χάθηκαν στο διάστημα από τον Ιανουάριο 1940 έως την έναρξη του Ελληνοιταλικού πολέμου με 250 ναυτικούς θανόντες. Κατά την διάρκεια της περιόδου 1939 έως 1941 χάθηκε το 54% από τα συνολικά 429 ατμόπλοια του εμπορικού ναυτικού που βυθίστηκαν κατά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο {2} ενώ οι συνολικές απώλειες  για το χιώτικο εμπορικό ναυτικό ήταν 86 χαμένα από τα 109 που συνολικά συμμετείχαν στο πόλεμο σύμφωνα με το βιβλίο των κ. Νικ. Σωτ. Χαλκιά και Κωνσταντίνος Μιχ, Φράγκου, 50 χρόνια από τη μάχη του Ατλαντικού σελ. 41, ενώ σύμφωνα με τον Ανδρέα Λαιμό στο βιβλίο του, Η Εμπορική ναυτιλία της Χίου, σελ. 368 – 384, οι απώλειες ήταν 91 πλοία.
Η συμμετοχή του Ελληνικού εμπορικού ναυτικού στο Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο ήταν από την έναρξη του μεγάλη, με καθολική υποστήριξη τόσο από την πλοιοκτησία όσο και από το ναυτεργατικό δυναμικό του παρόλες τις απώλειες που φάνηκαν ότι θα ήταν πολλές και ξεκίνησαν από τις πρώτες κιόλας ημέρες του πολέμου. Οι πρώτες απώλειες  ναυτικών {3} ήταν στο χιώτικο ατμόπλοιο ¨΄Αρης¨ ιδιοκτησίας Ξυλά βυθίστηκε στις 12/09/1939, ενώ το πρώτο πλοίο που τορπιλίστηκε στις 23/10/1939 χωρίς προειδοποίηση ήταν το χιώτικο ατμόπλοιο ¨Κωνστ. Χατζηπατέρας¨ με τρεις νεκρούς μεταξύ αυτών ενός Άγγλου πλοηγού. 
Από το Σεπτέμβριο του 1939, οι οδηγίες στα γερμανικά υποβρύχια ήταν να επιτίθενται στα ελληνικά εμπορικά πλοία, καθώς θεωρούνταν εχθρικά, ως συνεργαζόμενα με τις αγγλικές δυνάμεις. Οι διεθνείς κανονισμοί της εποχής όριζαν ότι σε πλοία ουδέτερης χώρας, όπως ήταν η Ελλάδα έως τον Οκτώβριο του 1940, πρέπει να διαπιστωθεί αν το φορτίο των πλοίων μετέφερε πολεμικό υλικό, και αν ίσχυε αυτό έπρεπε το πλοίο να εκκενωθεί πριν την βύθισή του. Ωστόσο όχι μόνο πολλά εμπορικά τορπιλίστηκαν καταπατώντας το διεθνές δίκαιο χωρίς να γίνει κανένας έλεγχος και χωρίς να διασωθεί το πλήρωμα, αλλά τα γερμανικά υποβρύχια φρόντιζαν να τα βυθίζουν επανδρωμένα μόλις τα εντόπιζαν.
Φαίνεται ότι οι διεθνείς κανονισμοί νηοψίας ίσχυσαν για πολύ λίγα ελληνικά πλοία όπως το ΄Διαμαντής΄ το πρώτο Ελληνικό πλοίο που τορπιλίστηκε στις 03/10/1939 ιδιοκτησίας Δ. Πατέρα και πλοίαρχο τον Πανάγο Πατέρα {4}.  Τα γερμανικά υποβρύχια πολύ γρήγορα έπαψαν να τηρούν τους κανονισμούς δείχνοντας πολύ γρήγορα ότι το Ναζιστικό καθεστώς και οι σύμμαχοι τους πόσο αλαζονικά και στυγνά θα εγκληματήσουν με συστηματικό τρόπο ενάντια στην ανθρωπότητα.
Ως τέτοια θυσία πρέπει να ληφθεί η καταβύθισης αύτανδρο του χιώτικου πλοίου ¨Π. Μαργαρώνης¨ που συγκλόνισε την τοπική κοινωνία του Βροντάδου, ένα γεγονός που αποτυπώνεται με πολύ γλαφυρό τρόπο από ένα λαικό ποιητή με το ψεγάδι Κουνηνάκιας με τα εξής λόγια:
« Στον Άγιο Μάρκο βρε παιδιά μαυροφορέσαν όλοι, γιατί εχάθη σύμψυχω το Π του Μαργαρώνη»
Η συνέχεια που θα ακολουθήσει με την κατοχή, το πολύχρονο πόλεμο, τους θανάτους από τη πείνα που ιδιαίτερα τα νησιά είχαν δυσανάλογο αριθμό θυμάτων σε σχέση με τον πληθυσμό τους,  με τα ολοκαυτώματα Ελλήνων σε όλη την επικράτεια, πιστεύω ότι ο λαικός ποιητής πρόβλεψε τον ερχομό μίας σοκαριστικής και απάνθρωπης εποχής.

Πηγές:
{1} Ships hit by U-Boats https://www.uboat.net/allies/merchants/ship/292.html
{2} Από το βιβλίο της κα Τζελίνας Χαρλαύτη, Η Ιστορία της ελληνόκτητης ναυτιλίας 19ος –
20ος αιώνας, Παράρτημα 8.2, σελ 590
{3} Κωνσταντίνος Τσουμάνης Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΜΠΟΡΙΚΉ ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΝΑΥΤΕΡΓΑΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (Διδακτορική Διατριβή)
{4}Ο πλοίαρχος του πλοίου Πανάγος Πατέρας σε δηλώσεις του, που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό της Π.Ε.Μ.Ε.Ν. "Ένωσις", το Δεκέμβριο του 1939, αφηγείται τα γεγονότα του τορπιλισμού του "ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ" και την συμπεριφορά που είχαν στο γερμανικό υποβρύχιο που τους παρέλαβε ως ναυαγούς.