Πότε και πως καθιερώθηκε η 25η Μαρτίου ως ημέρα εορτασμού έναρξης της Επανάστασης του 1821. Ο πρώτος εορτασμός

Πρωτοσέλιδο εφημερίδας για τον
πρώτο εορτασμό της 25ης Μαρτίου

Του Σταύρου Μαλαγκονιάρη*


Ο εορτασμός για πρώτη φορά της 25ης Μαρτίου προκάλεσε ανάμικτα συναισθήματα στους Έλληνες της εποχής. Από τη μια πατριωτικό ενθουσιασμό αλλά από την άλλη δυσαρέσκεια για τον… Βαυαρικό τόνο, που έδωσε το Παλάτι.
Έτσι, οι Αθηναίου υποχρεώθηκαν να γιορτάσουν, για πρώτη φορά, το 1838, την 25η Μαρτίου, ως επέτειο της Επανάστασης του 1821 για την εθνική ανεξαρτησία, με ήχους Βαυαρικών βαλς και γρήγορων χορευτικών γκαλόπ (galop), του πρόδρομου της πόλκας.
Το ρεπερτόριο της στρατιωτικής μπάντας προκάλεσε μεγάλη δυσαρέσκεια στους κατοίκους της πρωτεύουσας, διότι όχι μόνο αγνοήθηκαν τα εθνικά, παραδοσιακά τραγούδια, αλλά κυριάρχησαν «τα Μπαβαρέζικα βάλσια και γαλώπια» παρότι «οι Έλληνες αηδιάζουν εν γένει εις τοιούτους αναρμονίους (= χωρίς αρμονία) προς τας ακοάς αυτών ήχους», όπως σχολίασαν καυστικά εφημερίδες της εποχής (εφ. «Η Φήμη» φ. 26.3.1838).
Η συμμετοχή των Αθηναίων σε αυτό το πρώτο εορτασμό ήταν

πολύ μεγάλη αν και ο καθορισμός της 25ης Μαρτίου ως ημέρα εορτασμού της επετείου επανάστασης έγινε, βιαστικά, με Διάταγμα του Όθωνα, που εκδόθηκε, στις 15 Μαρτίου 1838, μόλις 10 ημέρες πριν από τον πρώτο εορτασμό.
Είναι αξιοσημείωτο, δε, ότι το Βασιλικό Διάταγμα δε δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, όπως προβλεπόταν αλλά έγινε γνωστό μέσω των εφημερίδων!
Τα επόμενα χρόνια πολλοί αμφισβήτησαν την ορθότητα της επιλογής αυτής της ημερομηνίας, δεδομένου ότι επαναστατικές ενέργειες είχαν γίνει και νωρίτερα, με κορυφαίες την απελευθέρωση της Καλαμάτας από το Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη (23.3.1821) και την έναρξη της επανάστασης στη Πάτρα (22.3).
Ωστόσο, όπως σημειώνει ο Επαμεινώνδας Κ. Κυριακίδης, {Ιστορία του Σύγχρονου Ελληνισμού, Αθήνα 1892, σελ. 336}, την εποχή, που βγήκε το Διάταγμα, ζούσαν πολλοί αγωνιστές και κανένας δεν αμφισβήτησε ότι ο ξεσηκωμός γενικεύτηκε, στις 25 Μαρτίου, όπως προέκυπτε και από διάφορα στοιχεία (φυλλάδια, ποιήματα κ.α)
Πάντως, όπως έγραψαν εφημερίδες της εποχής (εφ. «Αθηνά», φ. 1.4.1839) παρότι «η εορτή αύτη εθεσπίσθη αυτοσχεδίως και απροσδοκήτως» η απόφαση του Όθωνα ικανοποίησε το λαϊκό αίσθημα, ιδιαίτερα επειδή επί 17 χρόνια δεν υπήρξε καμία μέριμνα για να εορταστεί η επέτειος της έναρξης του Αγώνα της Ανεξαρτησίας. (εφ. «Η Φήμη», 26.3.1838)

Ο πρώτος εορτασμός

Εφημερίδα με εγκύκλιο για
τον πρώτο εορτασμό

Ο πρώτος επίσημος εορτασμός ξεκίνησε το απόγευμα της 24ης Μαρτίου με 25 κανονιοβολισμούς ενώ το σιωπητήριο και το εγερτήριο συνοδεύονταν από ήχους της στρατιωτικής μουσικής.
Ανήμερα, στις 8 το πρωί τα στρατεύματα της φρουράς της Αθήνας παρατάχθηκαν στις δύο πλευρές της οδού Αιόλου ενώ όλοι οι δημόσιοι υπάλληλοι και οι ανώτατοι αξιωματικοί του στρατού βρίσκονταν στο τότε καθεδρικό ναό της Αγίας Ειρήνης (στην οδό Αιόλου 36).
Από νωρίς το πρωί, οι κάτοικοι των γύρω περιοχών (Μενίδι, Μαρούσι, Μεσόγεια κ.α) φορώντας «τας λευκάς των ενδυμασίας, με σημαίας ανυψωμένας, με μουσικάς και με κραυγάς ευθυμίας» έφθαναν στη πρωτεύουσα.
Η λειτουργία άρχισε όταν έφτασε η μεγαλοπρεπέστατη βασιλική άμαξα, με έξη άλογα, από την οποία βγήκαν ο Όθωνας και η Αμαλία με παραδοσιακές ελληνικές ενδυμασίες.
Στη διάρκεια της λειτουργίας ακούγονταν διαρκώς κανονιοβολισμοί ενώ η στρατιωτική μπάντα έπαιζε τους δικούς τους ξενόφερτους ρυθμούς, αγανακτώντας τους Αθηναίους.
Αίσθηση προκάλεσε η απουσία από την επίσημη δοξολογία των περισσότερων πρέσβεων, ιδιαίτερα του πρέσβη της Βαυαρίας. Παρέστησαν μόνο οι πρέσβεις της Αγγλίας, της Γαλλίας, της Ισπανίας και της Σουηκίας, όπως αναφερόταν η Σουηδία.
Μετά τη λειτουργία, στις 11 το πρωί, τα στρατεύματα της φρουράς παρήλασαν μπροστά από το βασιλικό ζεύγος στο τότε παλάτι (σ.σ. το πρώτο παλάτι, πριν κατασκευαστεί το σημερινό κτήριο της Βουλής, ήταν η οικία Σταμ. Δεκόζη- Βούρου, το σημερινό κτήριο του Μουσείου των Αθηνών, στην πλατεία Κλαυθμώνος).
Εκείνη την ώρα ο ήλιος κρύφτηκε στα σύννεφα και για περίπου 5 ώρες έριχνε ψιλόβροχο. Αυτό θεωρήθηκε «καλό σημάδι» επειδή, όπως θυμόντουσαν οι παλαιότεροι, τέτοιες καιρικές συνθήκες επικρατούσαν και στις 25 Μαρτίου 1821.
Στη σημερινή πλατεία Κλαυθμώνος, όπου τότε διαρρυθμιζόταν ο κήπος της, είχε τοποθετηθεί ένας οβελίσκος, σαν μνημείο.
Εκεί το απόγευμα, καθώς είχε σταματήσει και η βροχή ξεκίνησε χορός «με τους ήχους των τυμπάνων και των συνήθων οργάνων».
Πρώτη ξεκίνησε το χορό μια ηλικιωμένη γυναίκα, από το Μενίδι, η Λέκκα, που έχασε τρία από τα τέσσερα παιδιά της στην διάρκεια της επανάστασης.
Όπως διαβάζουμε στις εφημερίδες της εποχής «την μεσημβρινήν (= νότια) θέαν του πελωρίου Αγχέσμου (= Τουρκοβούνια) εφώτιζεν εις μέγας σταυρός σχηματισμένος από πυράς δαδίων κατά μεγάλην έκτασιν και έχων ως βάσιν τα φωτεινά γράμματα «Εν τούτω νίκα».
Τον επόμενο χρόνο, όμως, ο εορτασμός υποβαθμίστηκε δραματικά. Αυτό οφειλόταν στο ότι επειδή η Ελλάδα ακολουθούσε το παλαιό ημερολόγιο, η 25η Μαρτίου του 1839, συνέπεσε με το Μέγα Σάββατο.
Σύμφωνα με τις εφημερίδες («Αθηνά» φ.1.4.1839) διαδόθηκε ότι η γιορτή της Ανεξαρτησίας θα γινόταν τη Δευτέρα του Πάσχα. Όμως, παρότι στρατιωτικοί διοικητές, δήμαρχοι κ.α. ζητούσαν οδηγίες ο Γραμματέας (=υπουργός) Εσωτερικών Γ. Γλαράκης δεν έκανε καμία ενέργεια.
Μάλιστα, οι δημόσιοι υπάλληλοι ειδοποιήθηκαν, μόλις την Κυριακή του Πάσχα, να βρίσκονται, το πρωί της επομένης, στο ναό της Αγίας Ειρήνης. Γι’ αυτό, ελάχιστοι παραβρέθηκαν στη δοξολογία.
Το πιο άσχημο ήταν ότι όταν τελείωσε η λειτουργία οι παρεβρεθέντες παρατήρησαν έκπληκτοι ότι οι ιερείς «ούτε εμνημόνευσαν εκείνους υπέρ των οποίων συνήλθον, εκείνους οίτινες εθυσίασαν την ζωήν των υπέρ της πατρίδος και υπέρ αυτής της θρησκείας».
Από τον επόμενο χρόνο (1840) ξεκίνησε να γιορτάζεται, κάθε χρόνο, με επισημότητα η επέτειος της Ανεξαρτησίας.

*Το κείμενο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο ένθετο «Νησίδες» της «Εφημερίδας των Συντακτών» φ. 24.3.2018