Αύγουστος 1923. Πριν από 99 χρόνια σκοτώθηκαν 11 εργάτες σε συλλαλητήριο στο Πασαλιμάνι. Τα (επίκαιρα) αιτήματά τους.

Από κατάθεση στεφάνων στο μνημείο
πεσόντων στο Πασαλιμάνι.
Η φωτό είναι από τον 902.gr

Οι μεγάλες εργατικές απεργίες του 1923, τις οποίες η τότε κυβέρνηση Πλαστήρα- Γονατά επιχείρησε να καταστείλει με πυρά εναντίον εργατών, αφήνοντας πίσω της 11 νεκρούς, στο Πασαλιμάνι, τιμώνται, κάθε Πρωτομαγιά, στον Πειραιά.
Άλλωστε, η αρχή του εργατικού ξεσηκωμού με βασικά αιτήματα την εφαρμογή του 8ωρου για την αντιμετώπιση της ανεργίας, την καταπολέμηση της αισχροκέρδειας και την αύξηση των ημερομίσθιων είχε γίνει, την Πρωτομαγιά εκείνης της χρονιάς (σ.σ. πόσο επίκαιρα δεν ακούγονται αυτά τα αιτήματα;)
Η συγκέντρωση των Εργατικών Κέντρων Αθήνας και Πειραιά έγινε στον

Άγιο Ιωάννη Ρέντη και όπως διαβάζουμε στην εφημερίδα «Καθημερινή» (φ. της 2ας Μαΐου 1923) «αντιπροσωπεύθησαν  περί τα 40 σωματεία του Ε.Κ. Πειραιώς και περί τα 20 του Ε.Κ. Αθηνών».
Ένα μήνα αργότερα η υποτίμηση της λίρας Αγγλίας, που αποτελούσε, διεθνώς, το βασικό συναλλακτικό νόμισμα οδηγεί πολλές βιομηχανίες να προχωράνε σε μειώσεις παραγωγής,  απολύσεις ή και μειώσεις μισθών ενώ η ακρίβεια «καλπάζει» {άρθρο στην ημερήσια πειραϊκή εφημερίδα «Σημαία» στις 11/6/1923}.
Έτσι, σε εργοστάσια και πλοία δημιουργούνται επιτροπές διεκδικώντας να επαναπροσληφθούν οι απολυμένοι και να μην μειωθούν οι μισθοί τουλάχιστον μέχρι να ελεγχθεί η ακρίβεια.
Στην ημερήσια πειραϊκή εφημερίδα «Σφαίρα» της 9/6/1923 διαβάζουμε ότι «οι εν αργία διατελούντες εργάται βιομηχανικών και ναυτιλιακών επιχειρήσεων ανέρχονται εις 15.000 περίπου. Εκ τούτων οι εργάται κλωστοϋφαντουργείων ανέρχονται εις 615, οι μυλεργάται 160, οι σαπωνοποιοί 100, λιπασμάτων 700, οινοπνευματοποιοί 60, διαφόρων μικροεπιχειρήσεων 4.500, λιγνιτωρύχοι 4.000 και ναυτεργάτες 2.000» και ότι  για την αντιμετώπιση της ανεργίας εξετάζεται η εκ περιτροπής εργασία, με αρκετά εργοστάσια να αναφέρεται ότι ήδη λειτουργούσαν 4 ή 5 μέρες την εβδομάδα.
Ταυτόχρονα, οι τιμές σε βασικά είδη διατροφής «καλπάζουν». Μια μεταγενέστερη στατιστική του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας έδειχνε ότι το 1923 ο δείκτης ακρίβειας είχε ανέλθει στις 1.181 μονάδες (από 341 το 1920) ενώ ο δείκτης μισθού ήταν μόλις στο 778,77 {Πηγή: πειραϊκή εφημερίδα «Θάρρος» φ. 2/1/1935}.

Ριζοσπάστης φ.23.8.1923

Με αυτή τη κατάσταση η «έκρηξη» ήταν θέμα χρόνου.
Πραγματικά με αφορμή την απεργία των μυλεργατών, που ξεκίνησε στις 11 Αυγούστου, δημιουργήθηκε μεγάλο «κύμα» εργατικών κινητοποιήσεων καθώς καθημερινά ξεκινούσαν απεργία εργαζόμενοι και άλλων κλάδων.
Στο επίκεντρο βρέθηκε η εργατούπολη του Πειραιά, όπου υπήρχαν πολλά από τα εργοστάσια της εποχής και οι εργάτες- με στοιχεία του 1917-  έφταναν τους 30.746 (σε συνολικό πληθυσμό περίπου 130.000 κατοίκων), στους οποίους προστέθηκαν 44.035 πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία (Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία, Απογραφές 1917 και 1923)
Όμως, η κυβέρνηση Πλαστήρα- Γονατά επιλέγει την εκτροπή. Ο πρώτος, ως «Αρχηγός της Επαναστάσεως», δηλώνει, μάλιστα, ότι «ουδεμίαν συζήτησιν, θα στέρξωμεν με τους εργάτας, εφόσον  δεν κηρύξουν την λήξιν της απεργίας» («Έθνος» φ. 19/8/1923).
Από την ίδια μέρα, εκτός από τη «άγαρμπη» λογοκρισία, που έχει επιβληθεί στις εφημερίδες και κυκλοφορούν με εμφανώς «κομμένα» κείμενα, η κυβέρνηση προχωράει σε επιστράτευση απεργών σε ορισμένες εταιρείες, όπως το φωταέριο, συλλήψεις και διάλυση των σωματείων κατάσχοντας τα αρχεία και τις καταθέσεις τους.
Το τελευταίο μέτρο είχε μεγάλη σημασία καθώς τα σωματεία ενίσχυαν οικονομικά τους απεργούς, που έχαναν το μεροκάματο.
«Χθές εις διάφορα καφενεία του Πειραιώς διενεμήθησαν χρήματα εις τους απεργούς από τα σωματεία των. Χθές ειδοποιήθησαν αι Τράπεζαι παρά της Κυβερνήσεως να μην αποδώσουν καταθέσεις σωματείων», έγραφε, στις 22 Αυγούστου 1923, η εφημερίδα «Έθνος».
Την ίδια ώρα εργοδοτικοί φορείς τάσσονταν υπέρ της «Επαναστατικής κυβέρνησης» και δημιουργούσαν σε εργοστάσια και πλοία απεργοσπαστικούς μηχανισμούς από τους χιλιάδες ανέργους, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται συχνά επεισόδια και η κατάσταση να φορτίζεται επικίνδυνα.
Η ΓΣΕΕ και τα Εργατικά Κέντρα  κηρύσσουν πανεργατική απεργία και κάλεσαν, στις 22 Αυγούστου, σε συλλαλητήριο.
 

Σημαία φ. 23.8.1923

Εξαιτίας της λογοκρισίας τα ρεπορτάζ των εφημερίδων ήταν πανομοιότυπα, βασισμένα στις ανακοινώσεις του Φρουραρχείου και αναφέρονταν σε τρεις νεκρούς.
Με τη συμπλήρωση ενός χρόνου, ο «Ριζοσπάστης» (φ. της 24/8/1924) θα έχει αναλυτικό ρεπορτάζ και εκεί πλέον γίνεται γνωστό ότι οι νεκροί ήταν 11 και υπήρχαν δεκάδες τραυματίες από τα στρατιωτικά πυρά.
Από τα πρώτα στοιχεία, που είχαν δημοσιευτεί και από το παραπάνω αφιέρωμα γνωρίζουμε πλέον ότι:
Αρχικά, η συγκέντρωση της 22ας Αυγούστου προγραμματιζόταν να γίνει στην πλατεία Δημοτικού Θεάτρου. Ωστόσο, από το πρωί εκείνης της μέρας η πλατεία είχε καταληφθεί από ισχυρή στρατιωτική δύναμη.
«Εις όλας τας άκρας της πλατείας είχον στηθή πολυβόλα, ενώ πυκνώταται ίλαι ιππικού, των οποίων οι ιππείς εκράδαιναν γεγυμνωμένας σπάθας, περιήρχοντο τας γύρω παρόδους» (Ριζοσπάστης 24/8/1924).
Ακόμα, στη Καστέλα είχαν εμφανιστεί τανκς ενώ υπήρχαν παντού αστυνομικές και ένοπλες στρατιωτικές περίπολοι.
Παρόλα τα μέτρα οι εργάτες δεν πτοήθηκαν και περνώντας ανάμεσα ή κρυφά από τα στρατιωτικά περίπολα άρχισαν να συγκεντρώνονται στην πλατεία, στο Πασαλιμάνι, ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα των σωματείων.
Οι λογοκριμένες εφημερίδες αναφέρονται σε περίπου 500 άτομα.  Αρκετά χρόνια αργότερα σε ένα αφιέρωμα της εφημερίδας «Μακεδονία» σε περιγραφή του εκ των πρωταγωνιστών Σεραφείμ Μάξιμου διαβάζουμε ότι «οι απεργοί αρχίσανε να προσέρχονται από νωρίς. Κατά εκατοντάδες. Και όπως συναντούσαν οι μεν τους δε, γινότανε χιλιάδες. Σχηματίζανε μεγάλες ουρές, που γεμίζανε δρόμους και παρόδους, από του λιμανιού το μέρος προς το Πασαλιμάνι» (εφ. «Μακεδονία» φ. 30/3/1958).
Τότε εμφανίστηκε μια ένοπλη στρατιωτική περίπολος.
«Οι απεργοί εξαγριωθέντες ώρμησαν κατά της περιπόλου και αφώπλισαν αυτήν» (Ριζοσπάστης, ο.π), άδειασαν τα όπλα και τα έσπασαν χωρίς να χτυπήσουν κανένα στρατιώτη.
Όμως, άλλοι περίπολοι, που βρίσκονταν στην παραλία, άρχισαν να πυροβολούν εναντίον του πλήθους.  

Σφαίρα φ. 23.8.1923

Τότε, οι απεργοί ξεκίνησαν πορεία τραγουδώντας τη «Διεθνή» και κατευθύνονταν προς το Φρουραρχείο για να διαμαρτυρηθούν.
Όπως φαίνεται οι διαδηλωτές κινήθηκαν από την οδό Σωτήρος για να φτάσουν στην πλατεία του Δημοτικού Θεάτρου, όπου βρισκόταν το Φρουραρχείο και το Εργατικό Κέντρο.
«Οι απεργοί συνηντήθησαν με τας περιπόλους εις την διασταύρωσιν των οδών Σωτήρος και Καραίσκου, όπου εγένετο και η πρώτη αιματηρά σύρραξις» («Εθνος» φ.23/8/1923).
Οι πολυάριθμοι διαδηλωτές ξεχύθηκαν και σε άλλους κεντρικούς δρόμους (τις σημερινές λεωφόρο Β. Γεωργίου και την οδό Τσαμαδού) ενώ τα πολυβόλα «θέριζαν» από διάφορα δημόσια κτήρια, στο κέντρο του Πειραιά.
Στους δρόμους άρχισαν να πέφτουν δεκάδες τραυματίες. Στον Πειραιά ακόμα και οι λογοκριμένες εφημερίδες έγραψαν ότι στην πόλη προκλήθηκε πανικός ενώ οι απεργοί άρχισαν να διαλύονται και την επόμενη η ΓΣΕΕ σταμάτησε την απεργία.
Κάποιοι από τους τραυματίες, ανάμεσά τους ένας 12χρονος μαθητής, υπέκυψαν, αργότερα στο νοσοκομείο ανεβάζοντας τον αριθμό των θυμάτων σε 11.
Μόνο εκείνη την ημέρα, οι συλληφθέντες ξεπέρασαν τους 60 και οδηγήθηκαν σε στρατιωτικές φυλακές ενώ πολλές συλλήψεις είχαν γίνει και τις προηγούμενες μέρες.

    Στο Πασαλιμάνι υπάρχει το μνημείο, που αναγέρθηκε από το Εργατικό Κέντρο Πειραιά, στη μνήμη των πεσόντων εργατών.
    Το κείμενο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο ένθετο «Νησίδες» της «Εφημερίδας των Συντακτών» (φ.30.4.2016)