Η "ξεχασμένη" σπηλιά της Αρετούσας. Που βρίσκεται και οι μύθοι γύρω από αυτήν

Άποψη του Πειραιά (1850- 1880).
Η φωτό είναι από τη Ψηφιακή Βιβλιοθήκη
του Κογκρέσου των ΗΠΑ

Μια «ξεχασμένη» σπηλιά του Πειραιά διηγείται την ιστορία της....
Ο μύθος ξεκινάει από αρχαιοτάτων χρόνων, φτάνει στην εποχή του Όθωνα καθώς την χρησιμοποιούσαν για κρησφύγετο λήσταρχοι της εποχές και τελειώνει την περίοδο του μεσοπολέμου, όπου χρησιμοποιήθηκε ως κρυψώνα κλεφτών και χασικλήδων, μέχρι που οι αρχές αποφάσισαν να κλείσουν την μοναδική γνωστή είσοδό της καλύφθηκε με μπάζα….
Πρόκειται για την σπηλιά της Αρετούσας, που η είσοδός της βρισκόταν στη

σημερινή οδό Ρήγα Φεραίου, στο ύψος της διασταύρωσης με την οδό Τσαμαδού, στον Προφήτη Ηλία.
Σύμφωνα με διάφορες πηγές παρότι όλοι την έλεγαν «σπηλιά» δεν επρόκειτο για ένα φυσικό σπήλαιο. Όπως πιστεύουν, πλέον, οι αρχαιολόγοι πρόκειται για ένα τεχνητό έργο, υδραυλικό κατασκεύασμα αρχαιότατο, που πιθανολογείται ότι ανάγεται στους αρχαιότερους κατοίκους της περιοχής, στη προϊστορική εποχή των Μινύων (οι Μινύες ήταν προϊστορικό ελληνικό έθνος που κατοικούσε στη Βοιωτία και μάλιστα στον Ορχομενό της Βοιωτίας και άκμασε ιδίως κατά το πρώτο ήμισυ της 2ης χιλιετίας π.Χ.).
Το βάθος του σπηλαίου αυτού δεν έχει εξακριβωθεί αφού οι επανειλημμένες έρευνες δεν κατόρθωσαν να φθάσουν σ΄ ένα αίσιο πέρας. Εικάζεται όμως ότι συγκοινωνεί με παλαιά φρεάτια που βρίσκονται στους πρόποδες του λόφου.
Οι αρχαιολογικές έρευνες, που έγιναν το 1868, 1869 και 1897 οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι αποτελούσε δεξαμενή και υδραγωγείο από το στόμιό του στη δυτική πλευρά της κορυφής του λόφου του Προφήτη Ηλία, του λεγόμενου στην αρχαιότητα και λόφου Μουνιχίας. Εκτείνεται, δε, στο εσωτερικό του βράχου κατακλινώς και έχουν μετρηθεί 165 βαθμίδες και σε βάθος 65 μέτρων όπου συνεχίζουν οριζόντιοι σωλήνες που επικοινωνούν με ρωγμές, με κατεύθυνση από Νότο προς Βορρά, δηλαδή προς την Αθήνα
.
Το όνομα
 

Η εφημερίδα "Χρονογράφος"

Το όνομα της Αρετούσας φαίνεται πως αποδόθηκε πολύ μεταγενέστερα και μάλλον στη περίοδο της διάδοσης από τον λαό του πασίγνωστου κρητικού έπους του Ερωτόκριτου στο οποίο φέρεται η Αρετούσα ως κόρη φανταστικού ηγεμόνα της Αθήνας που ονομαζόταν Ηρακλής, να είναι ερωτευμένη με τον Ερωτόκριτο τον οποίο και συναντούσε κρυφά.
Σε μια ενδιαφέρουσα ιστορική αναδρομή, που έγινε το 1934, στην πειραϊκή εφημερίδα «Χρονογράφος» συνδυάζεται η απόδοση του ονόματος της Αρετούσας με την ονομασία της περιοχής, που ήταν «Κρητικά».
Στο ίδιο δημοσίευμα διαβάζουμε για τον αστικό μύθο, που υπήρχε για χρόνια, κατά τον οποίον η «σπηλιά» επικοινωνούσε με την Αθήνα και συγκεκριμένα την Ακρόπολη ενώ υπήρχε και μια διακλάδωση, που οδηγούσε στη κοντινή Σπηλιά του Παρασκευά, στην σημερινή παραλία Βοτσαλάκια.
«Λέγεται ότι η Σπηλιά συγκοινωνεί απ’ ευθείας με την Ακρόπολιν και ότι έχει μια διακλάδωσιν με έξοδον στην Ακτή Παρασκευά, όπου πράγματι υπάρχει η Σπηλιά του Σηραγγείου (Παρασκευά).
Η Σπηλιά της Αρετούσας διανοίχθηκεν, λέγουν από τους αρχαιοτάτους χρόνους και έχει αφετηρία την Ακρόπολιν. Η κατασκευή της υπηγορεύθηκεν από λόγους προνοίας στους Αθηναίους. Ήθελαν να έχουν μιαν κρυφίαν διέξοδον εις περίπτωσιν πολιορκίας των Αθηνών. Κυρίως ενδιαφέροντο για την διαφύλαξιν των θησαυρών του ναού της Παρθένου των Αθηνών», έγραφε το δημοσίευμα.

Η ιστορία της σπηλιάς σε ρεμπέτικο τραγούδι

Στο ίδιο δημοσίευμα διαβάζουμε ότι τα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό η σπηλιά χρησιμοποιήθηκε από λήσταρχους της εποχής σαν κρησφύγετο. Ήταν μια εποχή, όπου όπως διαβάζουμε «όλη η κορυφή του Προφήτου Ηλία ήτο απροσπέλαστος για τον οποιονδήποτε εκτός των ληστών».
Αργότερα «ήταν άσυλο των χασικλήδων κατεβαίνανε σε αρκετή απόστασιν χωρίς να τολμούν να προχωρούν πιο κάτω και επεδίδοντο ελεύθεροι και ανενόχλητοι στη χασισοποσία».
Σε ένα ρεμπέτικο τραγούδι του 1934, που έγραψε ο Σωτήρης Γαβαλάς (Μεμέτης) και ερμήνευσε η Μικρασιάτισσα Ρίτα Αμπατζή, μαθαίνουμε ότι εκεί κρύβονταν και διάφοροι μικροκλέφετες. Μάλιστα, το τραγούδι αφηγείται ότι οι κλοπές γίνονταν στην Αθήνα και οι κλέφτες έβγαιναν στον Πειραιά…..

Στης Αρετούσας τη σπηλιά
που βγαίνει μες στον Πειραιά
απάνω από τα Κρητικά
κοντά εις τον Προφήτη Λιά

Εις την Αθήνα κλέβανε
κι εκεί την εμπουκέρνανε.
Εδώ τους εγυρεύανε
και στον Πειραία βγαίνανε

Τη ζούλα (= κρύπτη) δεν την ξέρανε
κι οι μπάτσοι μας γυρεύανε.
Τη ζούλα μας προδώσανε
μια νύχτα μας εζώσανε

Πήγανε και τη σκάψανε
σαν ποντικούς μας πιάσανε.
Στη σήμανση μας πήγανε
τις φάτσες μας επήρανε

Τελικά, καθώς φαίνεται ότι μέσα σε αυτή τη χαώδη σπηλιά είχαν γίνει και σοβαρά εγκλήματα (ανθρωποκτονίες) οι αρχές αποφάσισαν το 1926 και έκλεισαν μπαζώνοντας τη μοναδική είσοδό της. Κατά μια άλλη εκδοχή το κλείσιμο έγινε στο πλαίσιο της διαπλάτυνσης της οδού Ρήγα Φερραίου, προκαλώντας, μάλιστα, και αντιδράσεις από ιδιοκτήτες ακινήτων της περιοχής

Πηγές: εφημερίδα «Χρονογράφος» (1934), Βικιπαίδεια, mixanitouxronou.gr, pireorama.blogspot.com