Εστησαν τον ανδριάντα του Νικηταρά σε... λάθος "Ευαγγελίστρια"; 'Η πως ήταν ο Πειραιάς μέχρι το 1850

Δύο ημέρες πριν από τον εορτασμό της Εθνικής Επετείου της Επανάστασης του 1821 (και δύο μήνες πριν από τις δημοτικές εκλογές)) ο Δήμος Πειραιά εγκαινίασε, πανηγυρικά, την προτομή του ήρωα της Επανάστασης Νικήτα Σταματελόπουλου (Νικηταρά), στον αύλειο χώρο του Γηροκομείου Πειραιά.
Στο δελτίο τύπου και στην ομιλία του δημάρχου Γιάννη Μώραλη αναφέρεται ότι ο χώρος για την τοποθέτηση της προτομής επιλέχθηκε επειδή «σε αυτό το σημείο, δίπλα από τον χώρο όπου σήμερα βρίσκεται ο Ιερός Ναός Ευαγγελιστρίας Πειραιώς, ο μεγάλος αυτός ήρωας του Έθνους, επαιτούσε».
Η επαιτεία του Νικηταρά είναι ένα γεγονός που αναφέρεται σε εγκυκλοπαίδειες του Μεσοπολέμου και η πληροφορία προφανώς προέρχεται από κάποιον από τους ιστορικούς της Επανάστασης.
Στη διαδικτυακή «ΒικιΠαιδεια» αναφέρεται, ακόμα, ότι ο Νικηταράς αφού αποφυλακίστηκε από τις φυλακές της Αίγινας (για να διαβάσετε πως ανακαλύφθηκε το υπόγειο, ανήλιαγο κελί του στις φυλακές πατήστε εδώ), με κλονισμένη υγεία και μειωμένη όραση του δόθηκε «άδεια επαιτείας», κάθε Παρασκευή, «στον χώρο όπου υπάρχει σήμερα ο ναός της Ευαγγελίστριας».

    Κάποιος παρατηρητικός φίλος μας επεσήμανε ότι τόσο στη συγκεκριμένη διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια όσο και σε άλλες έντυπες αναφέρεται ο ναός της Ευαγγελίστριας, χωρίς, όμως, να προσδιορίζεται ο Πειραιάς.
Από που, λοιπόν, προέκυψε ότι ο Νικηταράς επαιτούσε στο χώρο, δίπλα στο Γηροκομείο Πειραιώς και αποφασίστηκε να τοποθετηθεί εκεί ο ανδριάντας;
Το λογικό είναι να επαιτεί, κάποιος, εκείνα τα χρόνια (και μεταγενέστερα), στο λιμάνι, στις πλατείες, στις εκκλησίες. Κάποιοι, όμως, θέλουν ο ήρωας να… εξορίζεται σε μια ερημιά και εκεί να επαιτεί….

•    Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή:
Ο Νικηταράς αποφυλακίζεται από την Αίγινα το 1840-μετά από 1,5 χρόνο φυλακής.  Επαιτεί αμέσως μετά. Το 1843, μετά την εξέγερση για το Σύνταγμα, ο Όθων του απένειμε τον βαθμό του υποστράτηγου και του παραχώρησε σύνταξη. Πέθανε το 1849. Επομένως επαιτούσε ανάμεσα στο 1840 και το 1843. Ο Όθων του είχε δώσει δικαίωμα επαιτείας "στην Ευαγγελίστρια".
Σε αυτά τα χρόνια, λοιπόν, (1840- 1843) οι εκκλησίες του Πειραιά ήταν ο νέος Άγιος Σπυρίδωνας (1837), στη θέση του κατεστραμμένου μοναστηριού, η Αγία Τριάδα (1840), ο μικρός πρώτος Άγιος Νικόλαος (1842) και ό Άγιος Παύλος των καθολικών (1839).
Οι επαίτες κατά κανόνα επαιτούσαν στις εισόδους ναών από την εποχή του Βυζαντίου (η παράδοση αυτή  ξεκινά από τις αυτοκράτειρες που έδιναν την άδεια επαιτείας-κάτι ως σύνταξη- στους μεγάλους ναούς της Κωνσταντινούπολης).
Όμως, κάποιοι θέλουν ο Νικηταράς να μην πηγαίνει εκεί αλλά να επαιτεί στη περιοχή, όπου βρίσκεται σήμερα ο ναός της Ευαγγελίστριας.

•    Τι υπήρχε εκείνη την περίοδο σε αυτή την περιοχή;
Για να βρούμε την απάντηση παρακαλέσαμε τον καθηγητή του ΕΜΠ Νίκο Μπελαβίλα (και υποψήφιο δήμαρχο Πειραιά) να μας διαθέσει από το Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου ορισμένους χάρτες του Πειραιά.
Πραγματικά, μας διέθεσε τους χάρτες του 1840 του Ναυαρχείου, του 1850 του Γ.Αγγελόπουλου "Στατιστική Πειραιώς" που έγινε από τους ευέλπιδες του Πειραιά  και τον μεγάλο χάρτη του 1875-1882 του J.A.Kaupert, του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου.
«Είναι ιδιαίτερα αξιόπιστοι χάρτες και οι καλύτεροι που αποτυπώνουν τον Πειραιά του 19ου αιώνα», λένε οι ειδικοί.
Τι φαίνεται, λοιπόν, σε αυτούς τους χάρτες;
Με τη βοήθεια του κ. Νίκου Μπελαβίλα αποτυπώνουμε τα εξής ενδιαφέροντα στοιχεία:

Ο χάρτης του 1850 του Γ. Αγγελόπουλου

 
Το 1840 η πόλη έφτανε ως την οδό Κολοκοτρώνη. Αργότερα, το 1850 ο Πειραιάς έφτανε με λίγα σπίτια ως τη σημερινή αδιαμόρφωτη ακόμη πλατεία Δημοτικού Θεάτρου. Όλη η μικρή πόλη δηλαδή ήταν κτισμένη γύρω από το λιμάνι.

Η περιοχή της Ευαγγελίστριας ήταν ένας ξερός τόπος, πάνω από την επίσης ακατοίκητη ακόμη Γούβα, αρχαίο νταμάρι, στις βορειοδυτικές υπώρειες του λόφου του Προφήτη Ηλία. Δεν υπήρχαν ούτε καν καλλιέργειες.
Και τον 19ο αιώνα ο τόπος ήταν γεμάτος νταμάρια. Από τον Προφήτη Ηλία ως τον άλλοτε κινηματογράφο  "Άνεση" στην Ευαγγελίστρια και ως την 34ου Συντάγματος. Κάποια είναι και σήμερα ορατά μετά από αρχαιολογικές ανασκαφές.

Ακόμη και το 1875-1882 τότε που ο Kaupert τοπογραφεί αναλυτικά όλη την πόλη, δηλαδή 33 χρόνια μετά τον θάνατο του Νικηταρά, η  περιοχή της μετέπειτα Ευαγγελίστριας είναι ακόμη ακατοίκητη έκταση, όπου υπάρχουν μόνο 2-3 αραιά σπίτια.

Ο χάρτης τους J.A.Kaupert

Η εκκλησία, το Γηροκομείο και τα οικοδομικά τετράγωνα κτίζονται δέκα χρόνια αργότερα (Γηροκομείο 1891, Ευαγγελίστρια 1893-1898). Ως τότε δεν υπήρχαν καν δρόμοι που να έχουν κίνηση, καθώς ο δρόμος προς την Αθήνα, έφευγε από το λιμάνι προς του Κεράνη. Η σημερινή γέφυρα Λαμπράκη ήταν γκρεμός που κτίστηκε περί το 1970.

Ο κύριος και μοναδικός μεγάλος δρόμος της πόλης ήταν αυτός που αναφέρθηκε, η Μακράς Στοάς (Γούναρη) που οδηγούσε στην Αθήνα, μέσω της οδού Πειραιώς.

Επομένως σε ποια περιοχή της μετέπειτα Ευαγγελίστριας επαιτούσε ο Νικηταράς;
Η απάντηση κρύβεται σε ένα λάθος.

Η Μητρόπολη Αθηνών είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και ονομαζόταν στην ίδρυσή της Ναός του Ευαγγελισμού ή της Ευαγγελίστριας. Άρχισε να κτίζεται το 1842, ακριβώς τις επίμαχες χρονιές, ενώ δίπλα στο εργοτάξιο υπήρχε ήδη ο μικρός μεταβυζαντινός ναός που υπάρχει και σήμερα. Η θέση ήταν κεντρικότατη, στην καρδιά της παλιάς πόλης της Αθήνας, δίπλα στο παζάρι.

Εκεί προφανώς ο Όθων έδωσε άδεια επαίτη στον Νικηταρά-αλλιώς όλο το άλλο δεν βγάζει νόημα. Δεν θα του έδινε άδεια επαίτη σε έναν ακατοίκητο λόφο του Πειραιά σε νταμάρια δίπλα σε έναν γκρεμό!

Ο χάρτης του Ναυαρχείου

Τα τεκμήρια υπάρχουν-οι τρεις χάρτες που δείχνουν τα όρια της πόλης και την απόλυτη ερημιά της περιοχής της Ευαγγελίστριας αλλά και ένα αδιάψευστο τεκμήριο.

Η φωτογραφία του 1875

Η φωτογραφία του 1875 του περίφημου πειραϊκού πανοράματος που σώζεται στο Musée Guimet στο Παρίσι. Σε αυτή διακρίνεται ξεκάθαρα ο Προφήτης Ηλίας γυμνός λόφος, οι πλαγιές του και η έρημη ακόμη Γούβα ως νταμάρι. Η ιστορική φωτό έχει ληφθεί με πολύ ισχυρό φακό από τον παλιό "Σταυρό" της Πειραϊκής, δηλαδή την  ψηλότερη κορυφή της χερσονήσου δίπλα στη σημερινή πλατεία Σερφιώτου. 


@ (Σχόλιο) Οι βιαστικές (προεκλογικές) κινήσεις αυτά έχουν.
Προφανώς και η ανέγερση του αδριάντα ενός ήρωα της μεγάλης Ελληνικής Επανάστασης ενάντια στους Τούρκους (και στους κοτζαμπάσηδες) είναι κάτι πολύ καλό.
Όμως, αυτά τα πράγματα χρειάζονται σοβαρή έρευνα και μελέτη για να αποτυπώνουν την ιστορική αλήθεια.
Αλλιώς, κινδυνεύουμε να μας βλέπει από εκεί πάνω ο Νικηταράς και να… ξεκαρδίζεται στα γέλια….